Sanat bizimle eğleniyor mu?
Melisa Vardal - Aşikâr bir forma sokulamayacak kadar geniş bir kavram olarak kabul edilen sanatta bugün karşımıza değişik hatta kimi vakit ‘garip’ denilebilecek eserler çıkıyor. Bir bienalde üstten aşağı sarkıtılan perdenin sanat yapıtı olarak durduğu anlaşılınca eleştirmenler ve sanatseverler “Sanat bizimle eğleniyor mu?” sorusunu yüksek sesle lisana getirmişti. Jonathas de Andrade isimli sanatkarın eski sevgililerinin çamaşırlarını sergilemesi tıpkı tartışmayı yine alevlendirdi. Andrade’nin “Olho-faísca/ Kıvılcım göz” isimli enstalasyonunda vakumla paketlenmiş 68 çift erkek iç çamaşırı yer alıyor. Yapıtın fiyatı 50 bin dolar, yani paket başına 735 dolar!
Pek çok eleştirmene nazaran sanatın bir metaya dönüştüğü bu çağda bu tip haberlere şaşırmamak gerekiyor. Zira yalnızca sanatın değil sanatkarın imzasının da metalaştırıldığını ve sanatkarın fetişleştirildiğini anlamak için piyasaya göz ucuyla bakmak kâfi. 1961 yılında Piero Manzoni bu gidişata tenkit getirmek, ‘bu işin içine…’ demek için ünlü “la merda d’artista/ sanatkarın dışkısı” ‘eserini’ ortaya koydu. İtalyan sanatkarın maksadı sanat piyasasına, sanatkarların yarattıkları yapıttan öne çıkma durumuna ve tüketim kültürüne tenkitte bulunup ihtar yapmaktı. Dışkısını konserveleyip üzerine farklı lisanlarda “Sanatçının dışkısı, 30 gr, katkısız, tazeliği korunmuş. Üretim ve ambalaj tarihi mayıs 1961” yazan Manzoni’nin hicivli tenekesini 100 bin dolara satıldı.
Gözlük için kuyruk
Sanatın her formda karşımıza çıkabileceği kanısı ise daha çok Marcell Duchamp’ın pisuvarı “Fountain/ Fıskiye” ile oluştu. Duchamp’ın 1917 yılında üzerine imza attığı aksi çevrilmiş pisuvar, sanatın ayrıcalıklı bir sınıfa ilişkin olmadığı bildirisini taşıyordu. O periyot sanat topluluğunda sansasyon yaratan bu eser kuşkusuz putları yıkmak ismine büyük bir değere sahipti. Ancak yeniden eleştirmenlere nazaran o günden sonra Duchamp’ın iletisini dışarıda bırakarak sadece forma odaklanan bir anlayış gelişti.
“Bu sanat mı?” sorusu pek çok örnekle çoğaltılabilir. Akıllara birinci gelen ‘duvardaki muz’. İtalyan sanatçı Maurizio Cattelan’ın muzu duvara gri bir bantla yapıştırdığı “Komedyen” isimli yapıtı yeniden büyük tartışmalara yol açtı. Eser 120 bin dolara alıcı buldu ve yanında ‘çürüyünce ne yapılacağına dair bir kılavuzla’ satıldı. Geçtiğimiz yıl Güney Kore’de “Yas: Kaybın Uyanışında, Küratöryel Bir Deneme” isimli stanttaki “Balık” enstalasyonu da bu türlü sanat olmaz olsun tenkitleriyle karşılaştı. Yu Buk isimli sanatçı 15 balığı serum poşetlerine hapsederek onların ölümlerinin yapıtın bir kesimi olduğunu söyledi. Birçok reaksiyonla karşılaşan sanatçı, sinek ve böcek vefatlarını ‘sanatının’ bir modülü hâline getirerek öbür yapıtlarında de yer verdi. Misal çalışmalarıyla tanınan öteki bir isim ise İngiliz sanatçı Damien Hirst. Mevt temasına çalışmalarında sıklıkla yer veren sanatçı endüstriyel dezenfektan olarak kullanılan formaldehitte ölü hayvan figürlerini sergiledi. Martin Creed’in “Işıkların açılıp kapanması” isimli çalışması da ziyaretçileri bir oldukça şaşırttı. Creed’in yapıtı boş bir odada ışığın yanıp sönmesiydi. Tahminen de bu soruya en yeterli cevabı San Francisco’daki bir stantta yere ‘gözlük eserini’ bırakan iki genç verdi. Gençlerin latife olsun diye yere koydukları gözlükle fotoğraf çektirmek için kuyruklar oluştu.
Ayşegül Sönmez (Sanat eleştirmeni)
‘Şok eden sanatlar çabuk yeniliyorlar hayata’
Tracey Emin tamponlarını sergiledikten tam 12 yıl sonra bunu yaptığına pişman olduğunu açıklamıştı. Hatta utandığını, artık işlerinde mahremiyete ehemmiyet verdiğini... Şoke eden yapıtlarla “Bu da mı sanat”, “Bunu ben de yaparım” dedirten, hayata benzemek için çok çabalayan estetiğe dair kaçınılmazdır sanatkarın sonrasında duyduğu pişmanlıklar… Bence hayatın sanata karışmasının hiçbir sakıncası yok. Sanat dediğimiz nedir diye sorduğumuz sürece sorun yok. Öte yandan Tracey Emin örneği kıymetli. Mahremiyetin bir kavram olarak süratle dönüşümünü bize bir çırpıda anlattığı için kıymetli.
‘90’ların başında şahsî olan politikti. Fakat sonra hayatımıza sırayla Facebook, Instagram, tik tok girdi. Neye özel dediğimiz o kadar değişti ki… Özel, şahsî olana dair yaptığımız sanatsal tüm şok yaratan sözler apansızın geçersizleşti. Şoke eden sanatlar çabuk yeniliyorlar hayata. Hayata benzemeye çalışan sanatları, hayat çok geçmeden geçiyor.