77 yıl sonra yeniden ‘Barem Kanunu’

Seray Şahinler - Edebiyat tarihindeki sürpriz keşiflere bir yenisi daha eklendi. Garip akımıyla başladığı edebiyat seyahatinde şiirden romana, denemeden tiyatroya onlarca yapıtta imzası bulunan şair ve muharrir Melih Cevdet Anday’ın 1946’da tefrika edilen birinci romanı bulundu. Eyüp Tosun tarafından keşfedilen roman, 77 yıl sonra kitaplaşarak Everest Yayınları tarafından yayımlandı.

Melih Cevdet’in Şevket Rado’ya yazdığı, “İstanbul’dan döndükten sonra şu mahud Barem Kanunu’nu Ankara’da yeni çıkmaya başlayan Başşehir isimli mecmuada tefrika ettim. Ancak on beş-yirmi tefrika sürdü, artık burada anlatması uzun ihtilaflar yüzünden kesmeye mecbur oldum. Yalnız sana şunu söyleyeyim, romanım çok istediğim üzere oldu. Zevkine, bilgisine güvendiğim bir-iki dostumdan da çok teşvik gördüm” mektubundaki sözlerin izini süren Eyüp Tosun, romanı araştırma sürecine koyulmuş; Anday’ın yazıları ve söyleşilerinde görülmeyen, tez ve yayınlarda rastlanmayan “Barem Kanunu”nun peşinde, devrin yayınlarını taramış. Araştırmaların kilidini ise müellifin 1995’te verdiği bir söyleşideki “Denemele- rinizdeki Gani Girgin tipi nasıl ortaya çıktı” sorusu açmış.

‘Ne yazdığımı unuttum’

Anday bu soruya “Çok evvelce Ankara’da çalışmakta iken bir roman yazmaya kalkmıştım. Bir gazete yayımlamaya başladı o vakitler. Romanın bir kısmı gazetede basıldı daha sonra gazete battı, romanım da yarım kaldı. Artık benim elimde romanın müsveddesi yok. Ne yazdığımı da unuttum” karşılığını veriyor.  Tosun, muharririn Ankara’da bulunduğu yıllarda yayın hayatına son veren gazeteleri incelemiş. Araştırmalar sonucunda Anday’ın askerlik periyoduna denk geldiği iddia edilen romanın Başkent’te yayımlandığı tespit edilmiş. (Romanda Gani Girgin isminden bir karakterin olmadığını, bu bilginin keşfedilmeyi bekleyen öteki metinlerin habercisi olabileceğini belirtelim.) Demokrat Parti’nin yayın organı olan ve 8. Devir DP Çanakkale Milletvekili Dr. Niyazi Çıtakoğlu’nun sahibi olduğu Başşehir, 3 Ekim-18 Aralık 1946 ortasında 73 sayı yayımlanmış. Son sayıdan üç gün sonra Kuvvet adıyla yine yayına başlayan gazete 1952’de kapanıyor. Ankara Ulusal Kütüphane’de yapılan araştırmalar sonucunda 3 Ekim 1946 günü yayımlanan “Barem Kanunu”nun birinci sayısına ulaşıldı. Ve Anday’ın 1960’ta kendi ismiyle yayımlanan birinci romanı “Aylaklar”dan çok evvel yayımladığı “Barem Kanunu” ilk sefer okur karşısına çıkıyor.

Melih Cevdet Anday’ın edebi biyografisini yine yazdıracak kitap, uzun bir romanın girizgâhı üzere. Bir devlet dairesinde, kendi yağıyla kavrulan memurların hayatından kesitler görüyoruz. Trenle işe gidip gelen, dışı üzere içinin de kasvetli olduğu, yaz günlerinde güneş yüzü görmeyen ofiste çalışan Mehmet Ali, Seyfi Baş, Avni Esmer, Şefik Bayrak Bursalı ve Kamil Fedai romanın kahramanları. Şefik Bayrak’ın ofisteki bir diğer memur Dürriye’ye açılma süreciyle heyecanı yükseltiyor. Tam onları tanımaya başlarken roman bitiyor. “Barem Kanunu” yarattığı atmosferle ve karakteriyle Melih Cevdet’in kalemi olduğunu esasen 64 sayfada ispatlıyor. Melih Cevdet’in 30’lu yaşlarının başındayken giriştiği bu birinci tefrika roman denemesinde onun ustalığının da ayak seslerini duyuruyor…

Romanı okurken, Melih Cevdet’in yol arkadaşlarından Orhan Veli’nin “Barem Kanunu” ile tıpkı yıl, Varlık’ta yayımladığı “Zilli Şiir”ini anımsadım: “Biz memurlar / Saat dokuzda, saat on ikide, saat beşte, / Biz bizeyizdir caddelerde. / Bu türlü yazmış yazımızı Ulu İlah; / Ya paydos zilini bekleriz, / Ya aybaşını”. “Barem Kanunu”nun yayımlandığı periyotta edebiyat etraflarından nasıl yansılar aldığı sorusunun karşılığını ise heyecanla bekliyorum.